Podstawowe informacje

Żurawina jest wieloletnią, płożącą, zimozieloną krzewinką rosnąca na kwaśnych, wilgotnych stanowiskach. Przeważnie na torfach wysokich i przejściowych oraz w borach bagiennych. W Polsce w stanie naturalnym występuje żurawina błotna (Vaccinum oxycoccos) i żurawina drobnolistna (Vaccinum microcarpon).

Uprawiane obecnie odmiany wywodzą się od pochodzącej z Ameryki Północnej żurawiny wielkoowocowej (Vaccinum macrocarpon). Jej walory prozdrowotne, smakowe, skład oraz wartość przetwórcza nie różnią się istotnie od owoców rodzimej żurawiny błotnej i są stosowane oraz przetwarzane w taki sam sposób. 

Żurawina kwitnie w czerwcu i lipcu wytwarzając liczne różowawo-białawe drobne kwiatki przypominające kształtem dziób żurawia (stąd jej nazwa). Kwiaty żurawiny są owadopylne oraz samopłodne. Długość ich kwitnienia to nieco powyżej jednego miesiąca.

Owocem żurawiny jest charakterystyczna mięsista, ciemnoczerwona jagoda osiągająca pełnie dojrzałości około 100 dni po kwitnieniu.

Owoce  żurawiny świetnie się przechowują dzięki bardzo wysokiej zawartości naturalnego konserwantu – kwasu benzoesowego. Są nieco zbyt kwaśne aby jeść je na surowo, za to świetnie nadają się na wszelkiego rodzaju przetwory, z których najpopularniejsze to : sok żurawinowy, suszona żurawina, sos żurawinowy, konfitury, koktajle, nalewka żurawinowa czy żurawina do mięs.

Żurawina wielkoowocowa, jako roślina o dużej produktywności owoców, jest uprawiana niemalże na całym świecie. Średni plon w USA oscyluje około 20 ton/ha. Polskie warunki klimatyczne odpowiadają wymaganiom żurawiny wielkoowocowej, sprawiając, że nasz kraj jest bardzo dobrym miejscem do uprawy tej rośliny. Największymi w Europie producentami żurawiny wielkoowocowej są Litwa i Białoruś, kraje o klimacie bardzo zbliżonym do polskiego.

Uprawa żurawiny

Żurawinę tak jak i większość roślin owocujących nie wysiewa się z nasion tylko nasadza w postaci wyrośniętych już sadzonek. Chodzi tu o pełne i przewidywalne przekazanie pożądanych cech, które w przypadku wysiewania z nasion mogą być przypadkowe. Sadzonki żurawiny jako że są rozmnażane wegetatywnie, są wierną kopią rośliny matecznej, a przez to będą w pełni odzwierciedlały jej cechy.

Żurawina wielkoowocowa ma specyficzne wymagania co do stanowiska. Jest rośliną światłolubną,  preferującą podłoże próchnicze, wilgotne i kwaśne (pH 3,2 – 4,5 ).

Chcąc uprawiać żurawinę w ogrodzie można łatwo wykonać „mini żurawinisko” :

  1. Wykopujemy warstwę ziemi na głębokość około 15 – 20 cm
  2. Zagłębienie wypełniamy mieszanką kwaśnego torfu i piasku ( 2 części torfu, 1 część piasku )
  3. Sadzimy sadzonki żurawiny w rozstawie 20 x 20 cm
  4. Pokrywamy całą uprawę 2-3 cm warstwą piasku

Sciółkowanie piaskiem jest niezwykle istotnym zabiegiem w uprawie żurawiny wielkoowocowej: ogranicza zachwaszczenie, ułatwia utrzymanie wilgotności gleby, powstrzymuje rozwój szkodników oraz umożliwia łatwiejsze ukorzenianie się pędów rozłogowych.

kilkuletni krzew żurawiny odmiany Howes

Sciółowanie należy powtarzać co kilka lat, uważając aby piasek nie zawierał wapnia, ponieważ mogło by to prowadzić do odkwaszenia gleby.

Kolejnym istotnym elementem uprawy żurawiny jest nawadnianie. Żurawina wielkoowocowa nie lubi suszy – w okresie kwitnienia może dochodzić do zasychania kwiatów i pąków, a w okresie owocowania do opadania owoców. Utrzymywanie prawidłowej wilgotności podłoża jest zwłaszcza istotne w pierwszym roku uprawy, ponieważ system korzeniowy jest wtedy stosunkowo słabo rozwinięty. Gleba powinna być wilgotna, ale stanowczo należy unikać jej przelana.

O ile w stanie naturalnym żurawina występuje na terenach ubogich w składniki odżywcze, o tyle w uprawie wymaga niewielkiego nawożenia w celu przyspieszenia wzrostu pędów, produkcyjności roślin oraz owocowania.

Nawożenie azotowe powinno się przeprowadzać wczesną wiosną (aby pobudzić wzrost pędów żurawiny) oraz w czerwcu (w czasie zawiązywania owoców). Jako nawóz azotowy najlepiej stosować siarczan amonu, który poza wnoszeniem do gleby azotu także ją zakwasza. Gdy na wiosnę wzrost roślin będzie silny możemy odstąpić od nawożenia ponieważ przenawożenie azotem może być gorsze w skutkach niż jego niedobór.

Nawozy potasowe i fosforowe powinny być rozsiewane jesienią, gdy krzewy żurawiny są suche. Znaczącym ułatwieniem suplementacji nawozów będzie stosowanie wieloskładnikowych nawozów do borówki wysokiej.

Kolejnym istotnym w uprawie żurawiny zabiegiem jest wczesnowiosenne przycinanie nadmiernie wyrośniętych pędów. Zbyt duże zagęszczenie pędów rozłogowych wpływa na spadek ilości pędów owoconośnych i mniejsze plonowanie.

Zbiór żurawiny

Owoce żurawiny wielkoowocowej są zbierane jesienią. W różnych latach może odbywać się to w innych miesiącach, w zależności od przebiegu warunków wegetacyjnych, rozkładu temperatur w danym roku oraz uprawianych odmian. Generalnie jednak żurawina jest gotowa do zbioru pomiędzy wrześniem a listopadem.

Najstarszą, najprostszą i chyba najbardziej rozpowszechnioną metodą zbioru żurawiny wielkoowocowej oraz żurawiny błotnej jest po prostu zbiór ręczny. W przypadku żurawiny wielkoowocowej następuje on zdecydowanie szybciej z racji znacznie większych owoców. Jest jeszcze jedna istotna różnica między tymi gatunkami żurawiny, nie pozostająca obojętna dla przydatności do zbioru. Żurawina błotna wykształca jagody na płożących się pędach głównych, przez co najczęściej leżą one bezpośrednio na podłożu.

U żurawiny wielkoowocowej owoce wytwarzane są na specjalnie w tym celu wytworzonych pędach owoconośnych. Rosną one z reguły pionowo w górę dzięki czemu owoce są nieco wyniesione ponad poziom ziemi, a przez to łatwiej je zobaczyć i zebrać. Dzięki takiej budowie krzewinki żurawiny wielkoowocowej, możliwy jest zbiór jej owoców przy użyciu narzędzi podobnych do grzebieni, wykorzystywanych przy zbiorze czarnej jagody lub borówki brusznicy.

 

Żurawina wielkoowocowa jest jednym z nielicznych gatunków roślin jagodowych, których zbiór został kompletnie zmechanizowany. Dla wielkoobszarowych plantacji opracowano dwie metody zmechanizowanego zbioru owoców żurawiny: przy użyciu wody oraz na sucho.

Do zbierania żurawiny na sucho wykorzystywane są samobieżne, napędzane silnikiem spalinowym maszyny, nieco przypominające dużą kosiarkę do trawy. Urządzenia te przy użyciu metalowych zębów wyczesują owoce z kobierca żurawiny i przenoszą je do podwieszonych z tyłu worków/pojemników. Owoce pozyskiwane tą metodą są lepszej jakości od owoców zbieranych na mokro i z reguły trafiają na rynek jako świeże, nieprzetworzone owoce.

Większość areału upraw żurawiny wielkoowocowej jest zbierana „na mokro”. Specjalnie usytuowane plantacje są jesienią zalewane wodą na głębokość około 20 – 50 cm. Przy użyciu specjalnych maszyn, owoce są strącane z zalanych krzewinek i wypływają na powierzchnie wody. Później z pomocą długich pływających rękawów, jagody zgarnia się w stronę taśmowego przenośnika, ładującego żurawinę wprost na ciężarówki. Tak zbierane owoce z racji dłuższego kontaktu z wodą trafiają bezpośrednio do zakładów przetwórczych.

Miejsca w których zakłada się plantację żurawiny są starannie wyrównywane oraz czyszczone, niekiedy ściągana jest wierzchnia warstwa gleby. Miejsce to musi koniecznie mieć  uregulowane stosunki wodne, ponieważ żurawina nie najlepiej znosi podtopienie korzeni. Ziemia nadająca się pod uprawę powinna być kwaśna ( pH 3,5–5 ). Może być to ziemia torfowa lub odpowiednio zakwaszona piaszczysta gleba. Odpowiednio zbudowane nawodnienie plantacji umożliwi optymalny wzrost roślin oraz pozwoli na ochronę przed przymrozkami. Jeśli plantacja ma być zbierana „na mokro” pole musi być także dokładnie wypoziomowane.

Plantacje żurawiny zakładane na glebach torfowych, po wyrównaniu oraz wyczyszczeniu terenu są napiaszczane 4-6 cm warstwą żwirowatego piasku o pH 4-5. Warstwa piasku jest dla żurawiny łatwiejsza do przerośnięcia korzeniami niż czysty torf, oraz ogranicza problem chwastów.

Kolejną metodą zakładania plantacji żurawiny wielkoowocowej jest nasadzanie ukorzenionych sadzonek. Wyrośnięte sadzonki z rozwiniętym już systemem korzeniowym znacznie szybciej zarastają uprawianą powierzchnię. Na metr kwadratowy uprawy nasadza się około 8 do 16 sadzonek.
Pierwszy zbiór owoców z plantacji zakładanych tą metodą następuje z reguły po 2 latach od posadzenia, ale pełnię owocowania żurawina osiąga w około 5 roku uprawy.

Krzewy żurawiny traktowane prawidłowo: nawożone, odpowiednio nawodnione, sezonowo podcinane oraz regularnie napiaszczane, mogą owocować przez dekady. Plantacje żurawiny są bardzo trwałe, w USA są uprawy mające ponad 70 lat.